Διαταραχή ελλειμματικής προσοχής - Υπερκινητικότητα (ΔΕΠ-Υ)

Από την Αλεξάνδρα  Καππάτου Ψυχολόγο – Παιδοψυχολόγο

Οι εκδηλώσεις αυτής της διαταραχής εμφανίζονται στο σπίτι στο σχολείο και σε άλλες κοινωνικές καταστάσεις . 
Τα συμπτώματα της ελλειμματικής προσοχής

Σύμφωνα με τον οδηγό των διαγνωστικών κριτηρίων DSM-IV της Αμερικανικής Ψυχιατρικής Εταιρείας, για να διαγνωσθεί ελλειμματική προσοχή πρέπει να παρατηρούνται  τουλάχιστον 6 συμπτώματα από τα παρακάτω,  που να επιμένουν τουλάχιστον για 6 μήνες, σε βαθμό που δεν είναι αποδεκτός  και δεν ανταποκρίνεται στο επίπεδο της ανάπτυξής του παιδιού.

- Δεν καταφέρνει να εστιάσει την προσοχή του στις λεπτομέρειες ή κάνει λάθη σε όσα υπαγορεύονται στις σχολικές εργασίες ή σε  άλλες δραστηριότητες.
- Δυσκολεύεται να συγκεντρωθεί στην εργασία που κάνει ή στο παιχνίδι.
- Δείχνει ότι δεν ακούει όταν του απευθύνουν το λόγο.
- Δεν συμμορφώνεται στις συμβουλές και δεν καταφέρνει να ολοκληρώσει τις σχολικές εργασίες του, τις υποχρεώσεις στο σπίτι (αυτό δεν οφείλεται σε αντιθετική συμπεριφορά, αλλά στην αδυναμία του να καταλάβει τις οδηγίες).
- Έχει δυσκολία στην οργάνωση των εργασιών  και των δραστηριοτήτων του.
- Αποφεύγει τις εργασίες που απαιτούν συνεχή νοητική προσπάθεια, όπως οι σχολικές εργασίες.
- Χάνει συχνά τα απαραίτητα αντικείμενα, τις εργασίες του.
- Αποσπάται εύκολα από εξωτερικά ερεθίσματα.
- Ξεχνά συχνά και σε καθημερινή βάση.

Τα συμπτώματα της υπερκινητικότητας-παρορμητικότητας

Παράλληλα με την ελλειμματική προσοχή υπάρχει και η υπερκινητικότητα που σχετίζεται με αυξημένη κινητική δραστηριότητα και παρορμητικότητα σε σχέση με την ηλικία  του παιδιού και το στάδιο ανάπτυξής του.. Η διαταραχή  γίνεται αντιληπτή  κυρίως όταν το παιδί καλείται  να λειτουργήσει σε κάποια ομάδα, όπως στον παιδικό σταθμό, στο νηπιαγωγείο ή στο σχολείο. Για να διαγνωσθεί αυτό το πρόβλημα, το παιδί πρέπει να παρουσιάζει 6 από τα παρακάτω συμπτώματα, τουλάχιστον  για διάστημα 6 μηνών, σε βαθμό τέτοιο που δεν φαίνεται λογικό να συμβαδίζει με το επίπεδο της ανάπτυξής του.

- Κουνάει τα χέρια ή τα πόδια  ή κουνιέται διαρκώς στην καρέκλα του.
- Έχει δυσκολία το να παραμείνει καθιστό όταν του το ζητάμε.
- Αφαιρείται εύκολα από εξωτερικά ερεθίσματα.
- Σηκώνεται συχνά στην τάξη ή σε άλλες περιστάσεις που υποτίθεται ότι πρέπει να είναι καθιστό.
- Συχνά τρέχει ή σκαρφαλώνει σε συνθήκες μη αρμόζουσες.
- Συχνά έχει δυσκολία να παραμείνει ήρεμο σε παιχνίδια ή σε δραστηριότητες κατά τη διάρκεια του ελεύθερου χρόνου.
- Είναι συχνά στην «πρίζα» ή αντιδρά σαν αν κάθεται στα καρφιά.
- Συχνά μιλάει πολύ.
- Αφήνει να του ξεφεύγει η απάντηση σε μια ερώτηση που δεν έχει ακόμη ολοκληρωθεί.
- Δυσκολεύεται συχνά να περιμένει τη σειρά του.
- Διακόπτει συχνά ή επιβάλλει την παρουσία του (π.χ. διακόπτει τις συζητήσεις ή το παιχνίδι).

Τύποι διαταραχής

Οι τύποι διαταραχής κατηγοριοποιούνται (και ονομάζονται ή χαρακτηρίζονται) ανάλογα με τον υπερτερεί το πρόβλημα της ελλειμματικής προσοχής ή το πρόβλημα της υπερκινητικότητας και της παρορμητικότητας.

Αντιμετώπιση

Όσο  πιο νωρίς διαγνωστεί  η διαταραχή τόσο πιο άμεση θα είναι η αντιμετώπιση και καλύτερη η μελλοντική πορεία του παιδιού.

Τα περισσότερα παιδιά που γίνεται έγκαιρη διάγνωση παρουσιάζουν βελτίωση και καλή προσαρμογή.

Παρ’ ότι η χρήση φαρμάκων αποφεύγεται, ωστόσο σε περιπτώσεις υπερκινητικών παιδιών, που η συμπεριφορά τους   είναι εξαιρετικά ενοχλητική ή και επικίνδυνη, συστήνεται φαρμακευτική αγωγή .
Η ειδική παιδαγωγική βοήθεια και η θεραπεία συμπεριφοράς είναι αναγκαίες, προκειμένου να αντιμετωπιστούν αφενός η ψυχολογική επιβάρυνση του παιδιού, στο γνωστικό τομέα, στοχεύοντας έτσι στην καλή σχολική προσαρμογή του. Κάθε περίπτωση απαιτεί διαφορετικό τρόπο θεραπείας και πρέπει να λαμβάνονται υπόψη η ηλικία του παιδιού, το φύλο του,  οι ατομικές ανάγκες του, η ιδιοσυγκρασία του, οι εμπειρίες του, η συγκεκριμένη μορφή που παίρνει το πρόβλημά του, το οικογενειακό περιβάλλον από το οποίο προέρχεται , το επίπεδο των δυσκολιών του κ.λπ.

Η στάση των γονιών
Οι γονείς ίσως χρειαστούν να  εκπαιδευτούν από τον ειδικό, ώστε να  μάθουν να αντιμετωπίζουν  σωστά το παιδί. Οι γονείς πρέπει:

- Να έχουν προσδοκίες ανάλογες με τις δυνατότητες του παιδιού.
- Να έχουν υπόψη τους ότι το παιδί χρειάζεται ενθάρρυνση, έπαινο και αποδοχή από αυτούς.
- Να γνωρίζουν ότι η αντίδραση του παιδιού είναι ανεξάρτητη από τη θέλησή του.
- Να έχουν κατά νου ότι το παιδί ξεχνά πολύ γρήγορα τις οδηγίες ή τις απαγορεύσεις τους .
- Σε περιπτώσεις έντασης  να προσπαθούν να του στρέψουν αλλού την προσοχή, για να αποφεύγονται οι αντιπαραθέσεις, που δεν οδηγούν πουθενά.
- Να λαμβάνουν υπόψη  ότι η μελέτη των μαθημάτων γίνεται πιο εύκολη, όταν απομακρύνουν οτιδήποτε αποσπά την προσοχή του.
- Να γνωρίζουν ότι είναι προτιμότερο το παιδί να ακολουθεί ένα    αυστηρά καθορισμένο πρόγραμμα.
- Να έχουν υπόψη τους ότι τα υπερκινητικά παιδιά θέλουν περισσότερο χρόνο για να ολοκληρώσουν μια εργασία.
- Να θυμούνται ότι, επειδή τα υπερκινητικά παιδιά έχουν ανάγκη να εκτονώσουν την ενεργητικότητά τους, είναι καλό να ασχολούνται με την κολύμβηση, το στίβο ή άλλα αθλήματα.